Umiejętność samoregulacji jest bardzo ważna zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Dla prawidłowego funkcjonowania dziecka warto je zapoznać z pewnymi metodami radzenia sobie w sytuacjach typu: długa podróż, czekanie w kolejce w sklepie czy u lekarza. Wspieranie rozwoju samoregulacji u dzieci ma korzystny wpływ na radzenie sobie w późniejszym życiu szkolnym i dorosłym. Człowiek, który ma wysoko rozwiniętą umiejętność samoregulacji, umie wydajnie uczyć się i pracować oraz odpoczywać. Dba o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne. Często jest spokojny, odczuwa przyjemne emocje (np. radość, zadowolenie) i potrafi łagodnie wyregulować te trudne (np. złość, smutek, żal). Tworzy głębokie, pełne zrozumienia i empatii związki z innymi ludźmi, w tym z własnymi dziećmi.
Ludzie rodzą się bez umiejętności samoregulacji, dlatego ważne jest aby dorośli, którzy już tę umiejętność mają, zapoznawali dzieci z różnymi strategiami radzenia sobie w sytuacjach oczekiwania. Dawanie dziecku od razu wszystkiego, co zechce czy unikanie sytuacji, gdzie musi chwilkę zaczekać, to nie jest dobre rozwiązanie. Z drugiej strony trudno oczekiwać od trzylatka, że będzie grzecznie siedział ponad godzinę w poczekalni u lekarza. Należy stwarzać dziecku sytuacje, z którymi będzie mogło sobie radzić samo lub z naszą pomocą.
Dla dzieci trzyletnich, które nie posługują się jeszcze ramami czasowymi powiedzenie „musimy jeszcze chwilkę poczekać” nic nie oznacza, bądź sugeruje czekanie
w nieskończoność. Lepszym rozwiązaniem będzie odwrócenie uwagi dziecka dając mu kartkę i kredki do rysowania (które często leżą na stolikach dziecięcych w przychodniach) lub samemu narysować przebieg najbliższych godzin jego dnia. Można również nastawić minutnik, dzieci lubią patrzyć, jak upływa czas. Dobrym rozwiązaniem są proste gry słowne lub rozwiązywanie zagadek (o zwierzętach lub rzeczach w zasięgu naszego wzroku). Granie na telefonie w sytuacji oczekiwania też nie jest złym rozwiązaniem. Pamiętać należy, żeby nie był to jedyny sposób radzenia sobie w takiej sytuacji.
Ważne jest również rozwijanie u dzieci zdolności do hamowania reakcji, np. w sytuacji, gdy oczekuje na zabawę atrakcyjną zabawką, która nie jest jego własnością. Zdolność do hamowania reakcji jest ważnym elementem samoregulacji. W kształtowaniu tej umiejętności pomocne są zabawy pobudzająco – hamujące np. tańce i zabawa przy muzyce i zamiana w posąg, kiedy muzyka przestaje grać. Nie zapominajmy oczywiście o zwykłej rozmowie, wyjaśnianiu dzieciom, że są sytuacje, w których trzeba na coś zaczekać i opowiedzieć, dlaczego musimy na coś zaczekać. Można również z dzieckiem wymyślać wspólne sposoby na czekanie.
Umiejętność samoregulacji odgrywa ogromną rolę w radzeniu sobie z własnymi emocjami, zwłaszcza negatywnymi. Złość, strach, smutek są emocjami bardzo intensywnymi
i wiążą się z wysokim pobudzeniem i napięciem odczuwanym przez dziecko. Ze względu na temperament dzieci wyrażają różne reakcje. Najłatwiejszą jest krzyk i popchnięcie bądź uderzenie rówieśnika czy rodzica. Zadaniem opiekuna jest wyrażenie braku akceptacji dla takich zachowań, ale również pokazanie sposobu radzenia sobie z takimi emocjami. Dziecko często w takich sytuacjach tupie lub podskakuje. Można więc takie zachowania przearanżować w sytuację startującej rakiety, która ostatecznie spokojnie ląduje na księżycu lub spieszącego się kangura, który w końcu zdążył przed deszczem schować się w swoim domku. Dobrym sposobem są oczywiście zginanie, targanie, mięcie kartek i wrzucanie ich do kosza.
W sytuacjach, kiedy znamy powód odczuwania przez dziecko strachu, można posłużyć się poznawczą reinterpretacją obiektu, który wywołał strach. Np. kiedy stres wywołują pająki, można na obrazku pająka dorysować mu śmieszną fryzurę, ubranko lub ogon. Bardzo ważnym czynnikiem budującym umiejętność samoregulacji jest czytanie książek, które zilustrują strategie radzenia sobie z czynnikami lękowymi (np. Kicia Kocia nie może zasnąć). Często polecaną książką jest również „Self – reg” autorstwa Agnieszki Stążki – Gawrysiak, która zawiera kilka opowiadań dot. działań, gdy emocje biorą górę, opartą na ideologii Self -Reg opracowanej przez prof. Stuarta Shankera. Inną propozycją jest seria książek „Moc uczuć” autorstwa Katarzyny Miller, które zawierają przygody Kasi z różnymi emocjami.
Istnieje wiele sytuacji, które wymagają samoregulacji. Rozwijanie tej kompetencji posłuży radzeniu sobie w nimi już od najmłodszych lat, co procentować może w kształtowaniu zdrowych relacji i adekwatnych zachowań w przyszłości.
Klaudyna Szczepanek
Bibliografia:
- Kosno M. Poczekajmy Razem. Jak pomóc dziecku rozwijać samoregulację?, „Bliżej Przedszkola”, 2016/1, s. 11-13.
- Miller K. Moc uczuć. Strach, Kielce 2021, Wyd. Dwukropek.
- Stążka – Gawrysiak A. Self – Reg. Opowieści dla dzieci, Kraków 2019, Wyd. Znak emotikon.