„Nie trzeba być pedagogiem by wychowywać własne dzieci”. Od wieków ludzie robią to intuicyjnie ucząc się od swoich rodziców, czy też korzystając z porad rodziny i znajomych. Jednak, w razie kłopotów wychowawczo-rozwojowych można w ten sposób powielać błędy naszych dziadków lub wykorzystywać „obiegowe opinie” często maskujące problem zamiast go rozwiązywać.
Dlatego warto wiedzieć o tym jak powinno rozwijać się dziecko w wieku przedszkolnym aby w porę zauważyć zagrożenie i nie bagatelizować problemów wskazywanych przez nauczycieli czy psychologów. Wczesne rozpoznanie problemu pozwoli zneutralizować szkody lub przynajmniej je w znacznym stopniu zminimalizować.
Czym więc powinien charakteryzować się rozwój dzieci w wieku przedszkolnym?
Trzylatek:
Myślenie 3-latka ma charakter globalny, co oznacza, że dziecko postrzega elementy otoczenia jako całości mało jeszcze zróżnicowane. Jeszcze nie potrafi dokonywać analizy i syntezy, myśli za pomocą obrazów, kojarzy i łączy ze sobą sprzeczności. Nie potrafi ich opisywać, opowiadać, jednak zaczyna sobie już coś wymyślać i fantazjować. Nie umie wyjaśnić tego, co widzi, przypisuje motywacje ludzkie zjawiskom naturalnym, personifikuje przedmioty. Dziecko w tym wieku myśli przede wszystkim za pomocą swoich zmysłów. Zabawy jego są krótkie, w samotności lub z opiekunem. Takie formy aktywności są naturalne w tym wieku.
Z czasem zaczyna używać zaimków „ja” czy „mnie”, starając się za wszelką cenę zainteresować swoją osobą otoczenie. Buntuje się gdy jest niezauważane często nieposłuszeństwem wymusza zainteresowanie. Łatwo traci poczucie bezpieczeństwa, co wyraża płaczem i szuka potwierdzenia miłości i skupienia na zainteresowaniu jego osobą.
Trzylatek nawiązuje pierwsze przyjaźnie, przy czym jest bardzo zazdrosny. W coraz silniejszym stopniu myśli za pomocą słów.
Czterolatek:
Nabiera sprawności i zwinności, zaczyna czuć muzyczne rytmy, lubi tańczyć, odczuwa też pragnienie skupiania na sobie uwagę, chce się podobać, być podziwiany, chwalony. W wieku 4 lat zaczyna przeciwstawiać się wszelkim poleceniom, nawet tym, które do tej pory wykonywało bez problemów. Nieskuteczne jest wtedy stosowanie jakichkolwiek kar, potrzebne natomiast staje się określenie jasnych granic i konsekwencja w ich przestrzeganiu. Dziecko wykazuje dużo chęci do sprawdzania się różnymi sposobami, również poprzez upór i bunt oraz naśladowanie dorosłych dąży do zaznaczenia własnego „ja”. Jego zabawy funkcjonalne wzbogacają się o pomysłowe i złożone działania dziecka starszego. Są one bardzo ważne, gdyż zaspokajają potrzeby kreatywności i wyrażania siebie. Czterolatki stale rozwijają formy współpracy i zabawy. Dziecko w tym wieku przywiązuje bardzo dużą wagę do prawdy. Intencje innej osoby są tu mniej ważne niż prawda. W wieku czterech lat dzieci zaczynają rozumieć, że kłamstwo to coś złego.
Pięciolatek
W piątym roku życia dzieci stają się spokojne, przyjacielskie, można na nich polegać. Zabawa 5-latka wzbogaca się o dodatkową formę aktywności pracę. U pięciolatków moralność dziecka przestaje być powiązana tylko z nagrodą i karą, a zaczyna obejmować ogólniejsze, abstrakcyjne standardy przekształcające się po woli do ocen moralnych czy słuszności. Dzieci coraz sprawniej uczą się dostrzegać sygnały wskazujące na trudną sytuację emocjonalną innych ludzi i potrafią odpowiednio się zachować.
Dziecko nie przerywa wykonywanego zadania dopóki nie skończy. Chęć dokończenia pracy jest charakterystyczna właśnie dla tego wieku. Oznacza to, że dziecko łączy zabawę z doświadczeniem, poszukiwaniem, ze sztuką, z pracą, które dopiero później ulegają zróżnicowaniu.
Sześciolatek
Dzieci w tym wieku bywają często uparte, niegrzeczne. Gotowe dyskutować o każdym poleceniu godzinami. Jednocześnie pragną zdobywać stale nowe doświadczenia, często chcą jednocześnie zbyt wiele.
Podobnie jak u 4-latków, sześciolatka może cechować nadmiar emocji. Ponownie chce być w centrum uwagi, zależy mu bardzo by być najbardziej kochane, najlepiej oceniane, mieć wszystkiego najwięcej. Bardzo pomocne są wówczas motywacje zawierające podziw i uznanie dla osiągnięć dziecka.
Na koniec szóstego roku powraca etap uspokojenia, pewności siebie i zadowolenia.
Czynniki warunkujące rozwój dziecka w wieku przedszkolnym
Rozwój dziecka zależny jest od skłonności dziedzicznych i wpływu środowiska.
Nie dziedziczymy cech w stanie gotowym, tylko geny umożliwiające rozwój potencjalnych cech i możliwości. Gdy jest brak wpływów otoczenia niektóre z cech mogą nie zostać uaktywnione. Dobór zaś właściwych bodźców i eliminowanie wpływów niepożądanych umożliwia prawidłowy rozwój dziecka fizyczny i umysłowy.
Tak więc decydującym czynnikiem dla prawidłowego rozwoju człowieka jest środowisko kulturowo-społeczne.
Oddziaływanie czynników środowiskowych na rozwój dziecka jest ściśle powiązane z wpływem bodźców wewnętrznych, do których należy własna aktywność.
Rozwój psychiczny dziecka podlega wpływom:
- wrodzonej predyspozycji psycho -fizycznej;
- własnej aktywności dziecka;
- środowiska;
- wychowania.
Brak któregokolwiek czynnika ujemnie oddziałuje na rozwój dziecka.
Środowisko społeczne może oddziaływać na rozwój dziecka:
a) korzystnie - pobudzająco;
b) niekorzystnie - hamująco i ograniczająco.
Dwa czynniki: wychowanie i aktywność własna są wzajemnie sprzężone.
Żyjąc wśród ludzi dziecko przystosowuje się do otoczenia i uczy się radzić sobie w życiu. Ważną rolę w rozwoju dziecka odgrywa wychowanie i uczenie. Reakcje nabyte, czyli wyuczone przez środowisko, są ważniejsze od wrodzonych. Umożliwiają lepsze przystosowanie do zmieniającej się rzeczywistości, gromadzenie doświadczeń i uczenie się.
Warto obserwować czy nasze dziecko rozwija się prawidłowo, czy ma jakieś deficyty, czy może wykazuje uzdolnienia.
W przypadku problemów, jak i zauważonych uzdolnień warto nie zwlekając skonsultować się z wychowawczynią dziecka, która oceni nasze podejrzenia i odpowiednio zareaguje, obejmując dziecko pomocą psychologiczno-pedagogiczną oferowaną przez przedszkole. W ramach tej pomocy zapewnione będą konsultacje z pedagogiem, logopedą oraz uczestnictwo dziecka w zajęciach wspomagających rozwój.
Opracowała:
Ewa Knap