Z agresją spotykamy się bardzo często. Temat ten wywołuje wiele emocji. Zachowania agresywne pojawiają się również u przedszkolaków. Agresja u dzieci może być sposobem
na zwrócenie na siebie uwagi, zaimponowanie innym, osiągnięcie zamierzonego celu, rozładowanie napięcia emocjonalnego, czy wzmocnienie swojej pozycji w grupie.
Zachowanie dziecka przejawiającego agresję jest zazwyczaj sprzeczne z ogólnie przyjętymi normami i wiąże się z negatywną oceną społeczną.
„Agresja to zachowanie intencjonalne, ukierunkowane na sprawienie bólu lub zranienie1. Ze względu na sposób wyrażania agresji możemy podzielić
ją na werbalną
i niewerbalną. Agresja werbalna to akt słowny służący zranieniu, do jej form zaliczamy: straszenie, wyśmiewanie, grożenie, poniżanie. Agresja niewerbalna czyli
fizyczna będąca bezpośrednim zadawaniem cierpienia fizycznego może przybierać różne formy, od zachowań
o bezpośrednim charakterze (szarpanie, kopanie, uderzanie), do zachowań o charakterze pośrednim (np. niszczenie przedmiotów osoby, która jest obiektem działań
agresywnych). Natomiast ze względu na cel agresji wyróżniamy agresję wrogą i instrumentalną. Agresja wroga pojawia się, gdy akt agresji poprzedzony jest
uczuciem gniewu a jego celem jest zadanie bólu. Z kolei agresja instrumentalna służy do innego celu poza zadaniem bólu 2.
Do przyczyn agresji dziecięcej zaliczamy zaburzone poczucie bezpieczeństwa, niezaspokajanie ważnych potrzeb dziecka (takich jak potrzeba bycia kochanym,
potrzeba odnoszenia sukcesów), niedojrzałość emocjonalna, brak umiejętności radzenia sobie ze stresem, agresja w domu rodzinnym, stosowanie kar fizycznych.
Agresję może wywołać również poczucie zagrożenia, nagromadzenie negatywnych emocji, zbyt wysokie wymagania lub ich brak, niekonsekwentne postępowanie wobec
dziecka, brak ustalonych zasad, naśladowanie agresji innych a także filmy, bajki, gry komputerowe o agresywnych treściach.3.
„W przypadku zachowań agresywnych niezbędne jest natychmiastowe podjęcie działania, mającego na celu ich przerwanie” 4. Należy pamiętać,
iż słowa wypowiadane do malucha targanego silnymi emocjami, nie docierają do niego. Do niewłaściwych reakcji na agresywne zachowanie należą także: krzyk,
szarpanie, gwałtowne ruchy, okazywanie lęku, bierność, bezradność, bagatelizowanie agresywnego zachowania, uleganie żądaniom, ustępowanie dla uzyskania spokoju.
Co więc można zrobić? Na początku należy zapanować nad swoimi emocjami, zachować spokój i opanowanie. Bardzo ważny jest kontakt wzrokowy i spójność komunikatów
– postawa naszego ciała, mimika, głos muszą komunikować „Nie podoba mi się to zachowanie”. Kiedy dziecko się uspokoi powinniśmy porozmawiać z nim
o tym, co się wydarzyło. Należy zapytać o to, co czuło. Nie bójmy się też powiedzieć
o sowich uczuciach. Opiszmy jak dziecko wyglądało, co robiło. Zapytajmy, co mogłoby zrobić następnym razem, gdy poczuje złość. Pomysły można zapisać, pozwolić
dziecku wybrać takie, które pozwolą rozładować jego napięcie i jednocześnie będą społecznie akceptowane. Pochwalmy za pomysły, wyraźmy wiarę w to, że następnym
razem uda mu się wprowadzić je w życie5.
Aby zapobiegać agresji należy:
• ustalić jasne dla dziecka zasady, określające nasze oczekiwania wobec niego (właściwe dla poziomu rozwoju, w którym się znajduje)
• przestrzegać ustalonych norm, które są dla ciebie ważne i wymagać od dziecka ich przestrzegania
• poświęcać dużo czasu na rozmowę z dzieckiem
• słuchać tego, co mówi dziecko (a nie tylko wydawać polecenia)
• zaspokajać potrzeby dziecka
• dobierać odpowiednie programy, filmy, gry komputerowe, rozmawiać z dzieckiem na temat tego, co ogląda
• organizować zgodne z zainteresowaniami dziecka zabawy w domu (nuda sprzyja agresji)
• uczyć na własnym przykładzie w jaki sposób radzić sobie z trudnymi emocjami (dać szansę na to, aby dziecko zobaczyło w jaki sposób przepraszasz i przebaczasz)
• unikać własnych reakcji o charakterze agresywnym
• nagradzać zamiast karać
• dać szansę naprawienia złego czynu (pochwalić dobro, nie wypominać ciągle dziecku tego, co zrobiło źle)
• wyrazić stanowczą dezaprobatę zachowania w sytuacjach konfliktowych
• dostrzegać dobre zachowania
• znajdować czas dla dziecka i spędzać go radośnie (każda chwila jest ważna i niepowtarzalna)
• nie szczędzić pochwał6.
W dzisiejszym świecie często zapominamy o tym, jak ważna jest troska o sferę emocjonalną dziecka. Umiejętność rozpoznawania emocji, nazywania ich i wyrażania
w społecznie akceptowany sposób jest istotna dla jego rozwoju. Dziecko, które potrafi radzić sobie ze swoimi emocjami ma wysokie poczucie własnej wartości i
nawiązuje właściwe relacje z innym ludźmi. Zadaniem dorosłych jest stworzenie atmosfery życzliwości, ciepła, spokoju i otwartości, która pozwoli dziecku
czuć się bezpiecznie i być sobą.
Opracowały:
Natalia Starzak
Klaudyna Szczepanek
1 I. Czaja – Antoszek, M. Szatkowska, Agresywny przedszkolak. Definicje i źródła agresji, [w:] Miesięcznik Dyrektora Przedszkola 06-07/2013.
2 Tamże.
3 Na podstawie szkolenia J. Bień „Agresja”.
4 I. Czaja – Antoszek, M. Szatkowska, Agresywny przedszkolak. Metody pracy, [w:] Miesięcznik Dyrektora Przedszkola 08/2013.
5 Tamże.
6 Na podstawie szkolenia J. Bień „Agresja”.