Obecności telewizji oraz Internetu w życiu człowieka nie można całkowicie wykluczyć, dlatego też współcześnie rodzice, opiekunowie i nauczyciele pokazują jak należy korzystać z tych medialnych zasobów. Upowszechnienie telewizji zrewolucjonizowało życie współczesnego człowieka. Mass media stały się ważnym źródłem informacji, narzędziem kształtowania postaw oraz zainteresowań. Telewizja wkroczyła do codziennego życia milionów ludzi, a dla dzieci stała się czymś całkowicie normalnym.
Dziecko jako konsument telewizyjny
Oglądanie przez dzieci telewizji wiąże się nie tylko z doborem dla nich odpowiednich programów. Oprócz zaplanowanych przez opiekunów bajek, dzieci często narażone są na atak reklam. Reklamy dotyczące dziecięcych produktów są specjalnie transmitowane w pobliżu programów dla dzieci, mają więc dużą szansę na pozostanie w pamięci małego widza, wytwarzają określone skojarzenia i wywierają wpływ na decyzję o zakupie danego produktu.
Dziecko wobec ogromu programów, seriali, bajek, kreskówek i filmów pozostaje w roli bezkrytycznego widza, który obserwowane na ekranie zjawiska uznaje za wzorce i przenosi do codziennego życia. Wszystkie programy oprócz wymiaru zamierzonego posiadają także wymiar ukryty czyli przemycany, niekontrolowany, pojawiający się w tle. Na przekaz ukryty składają się różne elementy fabuły: określony porządek, społeczny układ ról, sposób w jaki bohaterowie się do siebie na co dzień odnoszą, ich wygląd, kontekst, w jakim są ukazywani. Wymiar ukryty programu jest o tyle niebezpieczny, że młody widz skupia się na treści ogólnej programu, jego fabule i postaciach, podczas gdy nieświadomie „nasiąka” treściami pobocznymi.
Pozytywne skutki oglądania telewizji
Odpowiednio przygotowane merytorycznie i artystycznie programy dla dzieci mogą stymulować proces poznania oraz rozumienia świata. Istnieją programy w pełni wartościowe, dobrze przygotowane i zrealizowane. Podczas ich oglądania dzieci poznają kolory, kształty, cyfry i litery czy języki obce.
Kanał Da Vinci Learning oferuje bajki i programy dla dzieci doskonałe łączące zabawę z nauką. W trakcie emisji wybranych programów dzieci poznają podstawowe pojęcia związane z nauką, techniką i sztuką, nabywają umiejętności z zakresu edukacji polonistycznej (abecadło, poznawanie liter, tworzenie prostych zdań), matematycznej (cyfry, liczenie), przyrodniczej (najbliższe otoczenie przyrodnicze dziecka), uczą się zasad właściwego zachowania w różnych sytuacjach i pozytywnych cech charakteru (szacunek, wzajemna pomoc, tolerancja, cierpliwość, sprawiedliwość).
Telewizja odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu umiejętności społecznych, ukazuje codzienne zjawiska, poszerza horyzonty oraz pozwala doświadczyć szerokiej gamy uczuć. Obserwacja w bajkach bohaterów pozytywnych i negatywnych umożliwia dziecku budowanie pojęcia dobra i zła. Mały widz odczytuje jasny morał, wie, które zachowania są aprobowane, właściwe, a które nieakceptowane, nieodpowiednie. Na tej podstawie tworzy własny system wartości.
Mass media kształtują postawę dialogu. Na dialogu między bohaterami opiera się większość programów telewizyjnych dla dzieci. Dlatego są one dobrym przykładem i impulsem do podjęcia dialogu przez najmłodszych. Często w bajkach bohaterowie wypowiadają się w sposób śmieszny lub mają zmieniony głos, co dodatkowo pełni funkcję zabawową.
Negatywne skutki oglądania telewizji
Do negatywnych skutków oglądania telewizji zaliczyć można zasiedzenia dziecka przed ekranem. Dziecko siedząc przed telewizorem pozostaje przez dłuższy czas w pozycji biernej, nieruchomej, a często niewłaściwej, co kłóci się z naturalną potrzebą ruchu dziecka w wieku przedszkolnym. Ponadto częsty kontakt z ekranem telewizyjnym ujemnie wpływa na aktywność twórczą i wyobraźnię dziecka, ponieważ wyręcza potrzebę wyobrażenia sobie czegoś, o czym słyszy, co widzi. Oglądane przez dziecko obrazy są gotowym tworem, który w nadmiarze może ograniczać fantazję dziecka. Co więcej współczesne bajki przepełnione są jaskrawą kolorystyką, szybkim tempem akcji i dialogu pomiędzy poszczególnymi bohaterami, co zdecydowanie nadwyręża zdolności percepcji wzrokowej i słuchowej dziecka w wieku przedszkolnym.
Najczęściej wymienianą wadą telewizji jest agresja obserwowana przez dzieci na ekranie. Czynnikami wzbudzającymi zachowania agresywne mogą być sceny walki, gdzie bohaterowie używają różnych form zadawania przeciwnikowi bólu. Na agresywne zachowanie dzieci wpływają również sceny grozy, okrucieństwa i przemocy, które powodują u dzieci lęk oraz niepokój.
Naukowcy zwracają, także uwagę na spustoszenie w języku, które jest eksponowane przez niektóre programy dla dzieci. Intensywne oglądanie programów telewizyjnych może prowadzić miedzy innymi do zubożenia zdolności językowych dzieci. Współczesne programy dla dzieci charakteryzują się niesmacznym żartem i „cwaniactwem” bohaterów. Postaci posługują się skrótowym językiem młodzieżowym, który w żaden sposób nie poprawia zdolności językowych młodych odbiorców. Silnym wątpliwościom podlega nie tylko treść, ale także sposób wypowiadania się bohaterów. Poziom natężenia dźwięków jest stanowczo za wysoki, głosy bohaterów piskliwe, nieprzyjemne, a słownictwo niekulturalne. Język obecny we współczesnych bajkach nasycony jest zwrotami agresywnymi, dwuznacznymi co negatywnie oddziałuje na dziecięcy słownik.
Innym problemem współczesnych bajek i programów telewizyjnych jest promowany pogląd o doskonałości głównego bohatera, jego niepowtarzalności i odnoszenia sukcesów. Eksponowanie takiego bohatera może prowadzić też do egocentryzmu i zazdrości u dzieci. W wielu filmach animowanych coraz częściej ukazywany jest obraz człowieka niezniszczalnego, posiadającego kilka żyć, nieodnoszącego porażek. Taki typ bohatera nie ukazuje sposobów radzenia sobie z trudnościami i problemami ważnych we współczesnym świecie.
,,Świat kreowany w mediach jest dobry i zły, ukazuje wartości oraz antywartości. Dlatego trzeba od najmłodszych lat uczyć dzieci korzystania z mediów elektronicznych, odróżniać to, co jest cenne, dobre, wartościowe, od tego, co złe, szkodliwe, bezwartościowe. Jeżeli tak się stanie, to z mediów młody człowiek, w tym również dziecko w wieku przedszkolnym, będzie czerpać korzyści, a więc zdobywać wiedzę o bliższej i dalszej rzeczywistości, poznawać wartości i żyć zgodnie z nimi”.
opracowały: Natalia Starzak, Klaudyna Szczepanek
Bibliografia
1. Andrzejewska A. Magia szklanego ekranu, Warszawa 2007, Wyd. Fraszka Edukacyjna.
2. Gajda J. Dziecko przed telewizorem, Warszawa 1977, Wyd. CRZZ.
3. Kustosz S. Media w życiu dzieci „Wychowanie na co Dzień” 2015/1 (wkładka metodyczna).
4. Krajewska A. Obraz świata społecznego w filmach animowanych dla dzieci, w: B. Łaciak(red.) Dziecko we współczesnej kulturze medialnej, Warszawa 2003, Wyd. Instytut Spraw Publicznych.
5. Lemish D. Dzieci i telewizja. Perspektywa globalna, Kraków 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
6. Łaciak B. Wizerunek dziecka w reklamie telewizyjnej, [w:] B. Łaciak(red.), Dziecko we współczesnej kulturze medialnej, Warszawa 2003, Wyd. Instytut Spraw Publicznych.
7. Polcyn S. Telewizyjna piastunka a wartości edukacyjno – dydaktyczne emitowanych bajek dla dzieci, „Remedium”, czerwiec 2015/6.
8. Pruchnik E. O programach telewizyjnych, „Wychowanie w Przedszkolu”, 2011/10, s.34.
9. Rittelmeyer Ch. Dzieciństwo w opresji, Kraków 2009, Oficyna Wydawnicza “Impuls”.
10. Żuchelkowska K. Świat wartości dzieci kończących edukację przedszkolną, Bydgoszcz 2012, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.